THỎA HIỆP MỚI NHẤT CỦA TRUNG QUỐC VỚI VIỆT NAM CHO THẤY TRUNG QUỐC ĐANG TÌM CÁCH ĐẨY MỸ RA KHỎI BIỂN ĐÔNG

Business Insider

Tác giả: Alexander Macleod

Dịch giả: Trần Ngọc Cư

21-9-2016

Chủ tịch TQ Tập Cận Bình trong cuộc gặp gỡ TT Serbia Tomislav Nikolic ngày 18-6-2016. Ảnh: Reuters/ Marko Djurica

Lời Người Dịch: Ngay trước khi Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tham dự lễ ký kết thoả ươc kinh tế với Trung Quốc, Quốc hội Việt Nam biểu quyết đình hoãn việc phê chuẩn TPP, một hiệp định do Mỹ bảo trợ và đang rơi vào thế bấp bênh. Cùng với cuộc tập trận chung Nga-Trung diễn ra trên Biển Đông, thể hiện tinh thần đoàn kết chống Mỹ của những thế lực “vừa là đồng chí, vừa là anh em” của ĐCSVN thì trong ngành giáo dục Việt Nam lại nổi lên yêu cầu dạy tiếng Nga, tiếng Trung cho học sinh tiểu học. Phải chăng đây là những dấu hiệu cho thấy Việt Nam đang chuyển trục chiến lược, hướng về Tổ quốc Xã hội chủ nghĩa năm xưa, mặn nồng hơn so với mấy năm qua có ý đồ đu đưa với Mỹ.

——–

Trung Quốc dứt khoát bác bỏ phán quyết của Toà Hoà giải Thường trực, một phán quyết cho rằng TQ không có thẩm quyền pháp lý để bênh vực yêu sách đường chín đoạn có ý đồ của mình. Thái độ bất chấp này của TQ gây lo sợ cho Philippines (nước đã đưa đơn kiện TQ tại toà hòa giải) và gây phẫn nộ cho một số nước Đông Nam Á khác.

Theo quan điểm của TQ, phán quyết này — vốn dựa vào Công ước LHQ về Luật Biển — là bất công và có lợi cho phương Tây. Đại sứ TQ tại Vương quốc Anh, Liu Xiaoming, nói rằng TQ tìm cách ‘giải quyết các tranh chấp liên quan bằng thảo luận và đàm phán song phương’. Nhưng trong một bối cảnh xung đột địa chính trị tại những vùng biển tranh chấp, chính xác mà nói, những cuộc đàm phán này sẽ diễn ra như thế nào?

VIỆT NAM PHẢN ÁNH MỘT QUAN ĐIỂM MỚI

Thỏa hiệp gần đây giữa TQ và Việt Nam cho ta chỉ dấu rõ ràng nhất từ trước đến nay về bản chất của ‘đường lối ngoại giao’ TQ. Thứ Ba tuần trước, TQ và Việt Nam đi đến chỗ đồng thuận quản lý cuộc tranh chấp lãnh thổ giữa hai nước tại Biển Đông nhằm đảm bảo an ninh khu vực. Nhưng thoả hiệp này, theo Ralph Jennings của tờ Forbes, có nghĩa là TQ sẽ đẩy mạnh việc xây dựng hạ tầng cơ sở tại Việt Nam. Quan hệ giữa Trung Quốc và Việt Nam là một quan hệ bấp bênh. Mặc dù Việt Nam lo ngại về ảnh hưởng đang gia tăng của Trung Quốc (và đã phản ứng bằng cách gia tăng việc mua sắm các khí tài quốc phòng), nhưng Trung Quốc lại là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam.

Thoả hiệp của Trung Quốc với Việt Nam phản ánh một quan điểm rất tế nhị [nuanced] của Trung Quốc đối với cuộc tranh chấp tại Biển Đông. Trung Quốc đang ký kết các thỏa hiệp kinh tế với nhiều quốc gia Đông Nam Á nhằm tạo điều kiện để Trung Quốc xâm nhập sâu rộng hơn vào khu vực này về lâu về dài.

Tháng Giêng năm nay, hai công ty Trung Quốc đã góp vốn trong một nỗ lực tốn hàng tỉ đô la nhằm cứu Quĩ đầu tư quốc gia 1Malaysia Development Berhad [viết tắt 1MDB, một công ty phát triển chiến lược do Chính phủ Malaysia làm chủ] đang gặp nhiều khó khăn. Tại Indonesia, đầu tư Trung Quốc tăng lên 5 lần giữa năm 2015 và năm 2016. Như chúng tôi đã tường thuật trước đây, Trung Quốc đang qua mặt Hoa Kỳ để trở thành nguồn đầu tư nước ngoài quan trọng nhất vào cơ sở hạ tầng Indonesia. Dù thông qua đầu tư, thương mại hay một đường lối nào khác, nhiều ví dụ gần đây cho thấy Trung Quốc đã sử dụng sức mạnh kinh tế-chính trị của mình để giành lấy ảnh hưởng trong khu vực.

TỪNG BƯỚC ĐẨY MỸ RA KHỎI BIỂN ĐÔNG

Những thỏa ước này phản ánh một chuyển biến trong thái độ của Trung Quốc về chính sách đối ngoại, khi cường quốc này tìm cách chinh phục sự kính nể của các nước láng giềng bằng một luận điệu chống Mỹ rất rõ ràng. Trên thực tế, những gì chúng ta đang chứng kiến là một cuộc đọ sức giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ để được nhìn nhận là cường quốc đang ổn định tình hình trong khu vực. Mỗi bên đều có âm mưu làm các nước khác ngờ vực đối phương của mình; việc này làm leo thang căng thẳng và gia tăng sự thiếu tin cậy lẫn nhau.

Trong tình hình cả hai ứng cử viên Tổng thống Mỹ tỏ ra không muốn phê chuẩn Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), nhiều dấu hiệu cho thấy hiệp định này có thể không thành tựu. Nước Mỹ có vẻ không thắng được cuộc chiến tranh tâm lý, trong lãnh vực này. Điều này sẽ rất đúng nếu Donald Trump đắc cử vào tháng Mười Một tới.

Trung Quốc còn tỏ ra khoái chí về mối bất hòa gần đây của [Tổng thống Phi] Duerte đối với Tổng thống Barack Obama, phản ánh một tinh thần chống Mỹ đang âm ỷ tại Manila. Việc Bô Tư pháp Mỹ cho điều tra Công ty Phát triển Chiến luợc Malaysia (1MDB) cũng có thể gây căng thẳng giữa Putrajaya và Washington.

Trung Quốc đang nắm lấy thời cơ để đẩy Mỹ ra rìa và thay đổi nguyên trạng trong khu vực, phản ánh quyết tâm giành lại vai trò bá quyền lịch sử của mình. Chí ít, Trung Quốc đang cố gắng dùng sức mạnh cơ bắp để tiến tới địa vị đó. Đây là một viễn kiến
được pha chế bằng một hỗn hợp gồm tình tự dân tộc và lòng căm thù về mối quốc nhục mà Trung Quốc từng chịu đựng từ các cường quốc phương Tây trước đây, một tình tự được hóa trang thành “Giấc mơ Trung Quốc” của Chủ tịch Tập Cận Bình.

Theo quan điểm của Trung Quốc, Hoa Kỳ không phải (và không được phép) là một đối tác liên quan trong các cuộc đàm phán về biên giới trên biển này. Ý niệm cho rằng Mỹ phải tiến hành các cuộc tuần tra quân sự để đảm bảo hòa bình khu vực chỉ là một lý cớ chính trị để tăng cường việc xâm lấn và căng thẳng trong khu vực.

Những cuộc tập trận hải quân hỗn hợp Nga-Trung vừa kết thúc trên Biển Đông cho thấy Moskva hậu thuẫn Bắc Kinh trong bối cảnh của phán quyết La Hay. Nhưng đồng thời chúng cũng biểu hiện tinh thần đoàn kết chống Mỹ [anti-American solidarity] đang thắt chặt hai cường quốc này.

‘MỘT VÒNG ĐAI, MỘT ĐƯỜNG TƠ LỤA’: một sự đổi chác không có gì mới lạ

Trung Quốc đưa ra dự án ‘Một vòng đai, Một đường tơ lụa” [the ‘One Belt, One Road’, đọc tắt OBOR] để chọi lại Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương [TPP] do Mỹ chủ trì và cố tình để Trung Quốc đứng ngoài. Trong thực chất, OBOR chủ trương gửi các công ty Trung Quốc đi xây dựng các cơ sở hạ tầng nước ngoài để đổi lấy sự xâm nhập của Trung Quốc vào các nước ấy — nới rộng ảnh hưởng toàn cầu của Bắc Kinh. ‘Vòng đai’ sẽ kết nối các nền kinh tế chủ yếu xuyên qua đại lục Á Âu [Eurasia] trong khi ‘con đường tơ lụa’ sẽ chiếm lấy châu Á và nhiều vùng châu Phi – và đặc biệt là đa số các quốc gia Đông Nam Á.

Hẳn nhiên, đây không phải là một dàn xếp êm ái đối với các quốc gia liên hệ nói trên. Chủ tịch Tập Cận Bình có thể tin tưởng rằng những quốc gia đặc biệt lệ thuộc vào Trung Quốc sẽ chấp nhận sự thống trị địa chính trị của Bắc Kinh để đổi lấy các đầu tư kinh tế trong nhiều lãnh vực khác nhau. Tập đang dùng ảnh hưởng tài chính của Trung Quốc làm lá bài mặc cả trong các cuộc dàn xếp đổi chác [quid-pro-quo arrangement] để thúc đẩy các quốc gia lệ thuộc trấn áp phản ứng của người dân trước sự xâm lấn lãnh thổ do Trung Quốc gây ra.

Cũng vào thời điểm này năm ngoái, Tập đưa ra hứa hẹn sẽ không quân sự hóa các đảo tại Trường Sa. Nhưng Tập không hề tỏ ra minh bạch về các ý định đích thực của mình liên quan đến khu vực. Có lẽ Bắc Kinh đang chờ đợi thời cơ. Có nhiều bài báo thậm chí gợi ra hình ảnh một mãnh thú Trung Quốc sẽ vồ lấy lấy Bãi cạn Scarborough sau cuộc tranh cử Tổng thống Mỹ — khi Mỹ vừa quay lưng. Dù dự đoán này có trở thành hiện thực hay không, những gì đang diễn ra là một sự thay đổi quan trọng trong bàn cờ địa chính trị tại Biển Đông và nói rộng ra tại Đông Nam Á. Trung Quốc đang ký kết các thỏa ước quan trọng để củng cố thế mặc cả trong khu vực [regional bargaining power], phòng khi nhiên hậu một cuộc ‘khủng hoảng’ thật sự [chiến tranh] xảy ra.

KẾT LUẬN

Khi Đại sứ Liu Xiaoming gặp các quan chức chính trị chủ chốt tại Chatman House, Viện Nghiên cứu Sự vụ Quốc tế Hoàng gia Anh, ngày 25 tháng Bảy, ông đã vẽ ra một bức tranh đáng ngưỡng mộ về đường lối ngoại giao của Trung Quốc. ‘Những lợi ích gắn kết Trung Quốc với Hoa Kỳ là quan trọng hơn những gì đang chia rẽ hai nước chúng tôi,’ Liu quyết đoán. Nhưng khi bị chất vấn bằng những câu hỏi hóc búa hơn và bị thúc đẩy phải giải thích rõ ràng các tham vọng của Trung Quốc, Liu đâm ra chống chế và qui kết người đưa ra câu hỏi “có não trạng Chiến tranh Lạnh”.

Căn cứ vào vụ việc nhỏ bé nói trên, thì những căng thẳng là quá rõ ràng giữa Trung Quốc và phương Tây liên quan tới cuộc tranh chấp Biển Đông. Khi vị Tổng thống mới của Mỹ được bầu chọn vào ngày 8 tháng Mười Một sắp tới, thế giới sẽ rất muốn biết Mỹ và phương Tây sẽ lên kế hoạch đối phó với Trung Quốc và việc phục hồi tham vọng Bình Thiên hạ (Pax Sinica) của nước này như thế nào. Thử nghiệm đầu tiên cho một chính phủ còn non trẻ sẽ là một thử nghiệm gay go; bất cứ một tính toán sai lầm nào cũng có thể đột xuất đưa đến một cuộc leo thang xung đột.