TPP, vài nét chính

Cần ít nhất 15 năm áp dụng sau khi được 12 quốc gia phê chuẩn và ký kết để Thoả thuận Thương Mại Tự do Xuyên Thái Bình dương có tác dụng toàn bộ.

Bản đồ của Dịch vụ Nghiên cứu của Quốc hội (Mỹ) cho thấy những quốc gia thuộc khối TPP và khối lượng thương mại của Mỹ với từng nước. TPP sẽ giảm các rào cản thương mại, giảm thuế nhập cảng với hàng hóa như xe tải, gạo, và vải may mặc. Nguồn: www.vox.com

Sau hơn 5 năm đàm phán, sáng sớm ngày tháng 10, 2015, bộ trưởng Thương mại của 12 quốc gia ven Thái Bình Dương đã đạt thoả thuận trên nguyên tắc về nội dung của gần 30 chương trong thoả thuận này.

Theo tờ New York Times thì công chúng phải đợi ít nhất 1 tháng trước khi có toàn văn bản chính thức của TPP. Thoả thuận TPP chỉ có hiệu lực sau khi được tất cả quốc hội của 12 nước thành viên phê chuẩn.

Thái Lan và Columbia đã lên tiếng muốn gia nhập khối TPP với 3 mước ở Bắc Mỹ, Chile, Peru, Japan, Brunei, Singapore, Việt Nam, Malaysia, New Zealand và Australia.

Đối với Việt Nam, một trong những ảnh hưởng địa chính trị của Thoả thuận Đối tác Xuyên Thái Bình Dương là những điều khoản trong Chương 18 về “Lao động”. Hai mục đầu của Chương này buộc các nước thành viên phải

• Cam kết thực thi để bảo vệ và cổ xuý các nguyên tắc và quyền lao động đã được quốc tế công nhận, gồm Tuyên bố 1998 của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) về các Nguyên tắc Cơ bản và các Quyền của Công nhân.
• Cam kết để bảo đảm rằng luật pháp và chính sách quốc gia sẽ bảo vệ các nguyên tắc cơ bản và quyền của người lao động tại tại nơi làm việc gồm quyền tự do lập hội và thương lượng tập thể; và xóa bỏ lao động trẻ em, lao động cưỡng bức hoặc lao động bắt buộc, và phân biệt đối xử trong việc làm và nghề nghiệp.

Mặt khác, một dụng cụ công pháp quốc tế, “giải quyết xung đột giữa nhà nước và giới đầu tư” (ISDS), của TPP có thể sẽ đem lại công bằng cho người lao động, nhất là tại quốc gia thành viên như Việt Nam, khi có sự xung đột giữa giới đầu tư nước ngoài và chính phủ, ví dụ về chính sách “lương nô lệ”, công đoàn “không độc lập” thì giới đầu tư nước ngoài có thể đưa chính phủ nước thành viên đó ra toà trọng tài quốc tế. Mặt khác phe chống lại  TPP lo ngại các công ty nước ngoài có thể lập luận rằng cách Mỹ quy định về ngân hàng, mức lương tối thiểu, hoặc môi trường là những đối xử quá bất công với tài sản của họ. Nếu được toà trong tài ISDS đồng ý, Hoa Kỳ có thể bị phạt đến hàng triệu đô la.

Tuy nhiên, giải quyết tranh chấp nhanh chóng bằng ISDS rất quan trọng trong môi trường kinh tế hiện đại. Mặt khác, ngoài ISDS ra thì không có một dụng cụ nào khác trong luật pháp quốc tế, cho phép giới đầu tư (tư nhân) có thể kiện một chính phủ mà không phải ra tòa án địa phương không độc lập và đáng tin cậy của chính phủ đó.

Ba nước trong khối TPP ở Bắc Mỹ đã có kinh nghiệm sử dụng ISDS (Chương 11 của Thoả thuận Thương Mại Tự do của Bắc Mỹ, NAFTA) từ hai thập niên qua.

Luojng hàng hoá xuất nhập cảng và GDP của 12 quốc gia trong khối TPP. Nguồn: ft.com

Vài nét chính về ảnh hưởng của của Thoả thuận Đối tác Xuyên Thái Bình Dương 

1. Bỏ hẳn hoặc gỉam thuế nhập cảng

Loại bỏ hoặc giảm thuế đối với một loạt các sản phẩm như thịt heo, hoa quả, rượu vang và rượu mạnh, cải dầu, lúa mạch, máy móc, khoáng sản, lâm sản. Ví dụ, ngành công nghiệp thịt bò hy vọng sẽ tăng lượng xuất khẩu thịt bò sang Nhật bản 300%, sau nhiều năm bỏ dần thuế từ 39% xuống 9%.

2. Thay đổi lớn trong kỹ nghệ xe hơi (ô-tô)

Nhiều bộ phận xe hơi nước ngoài có thể nhập cảng vào Canada, và mang lại lợi ích công ty sản xuất và người tiêu thụ mà sẽ có ảnh hưởng xấu đến một số người lao động. Xe sẽ được nhập cảng miễn thuế nếu có 45% (giảm nhiều so với yêu cầu 62% trong NAFTA) là sản phẩm của các quốc gia trong khu vực TPP.

3. Nhiều sản phẩm sữa nước ngoài hơn ở thị trường Canada

Ngành sản xuất sản phẩm sữa của Canada phần lớn vẫn được bảo vệ. Hiện nay, 10% thị phần giành cho hàng ngoại quốc.Với TPP thêm 3,25% thị phần sẽ được cho phép nhập cảnh. Một tỷ lệ nhỏ hơn sẽ được phép nhập khẩu sản phẩm thuộckhu vực có quản lý cung, như trứng, thịt gà và thịt gà tây.

4. Duy trì chính sách “mua hàng Mỹ”

Quy định “mua hàng Mỹ”sẽ không biến mất. Thoả thuận TPP không xoá bỏ chính sách mua hàng nội địa cho các dự án hạ tầng cơ sở cấp quốc gia và cấp tỉnh. TPP chỉ đơn giản hoá tiến trình đấu thầu với sáu cơ quan trách nhiệm miền của Mỹ, và cũng giải quyết viejc mua hàng dưới cấp quốc gia đối với vài nước nhỏ (trong khu vực TPP).

5. Quyền của người lao động

Dễ dàng di chuyển hơn cho một số công nhân có tay nghề cao và người kinh doanh.

6. Bảo vệ bằng sáng chế dược phẩm lâu hơn

Dược phẩm thế hệ tiếp theo, gồm cả sinh học tế bào cơ bản, những bằng sáng chế những dược phẩm loại đó sẽ được bảo vệ độc quyền tám năm. Đieerm này phù hợp với chính sách của Canada, nhưng sẽ làm một số quốc gia khác thất vọng vì họ không chấp nhận bảo vệ tác quyền dược phẩm quá năm năm vì cho là sẽ gây tốn kém cho bệnh nhân và người đóng thuế.

7. Bảo vệ nền kinh tế kỹ thuật số

Luật bảo vệ nền kinh tế kỹ thuật số, và những kỹ thuật mới như “điện toán trên mây”. TPP không cho phép các chính phủ thành viên cắt giảm các luồng dữ liệu, bằng cách hạn chế luật đòi hỏi phải lưu trữ dữ liệu ở địa phương.

8. Quy định mới với các doanh nghiệp nhà nước

Doanh nghiệp nhà nước sẽ được quản lý bằng nhiều quy định hơn. Các công ty được chính phủ hỗ trợ bởi sẽ phải tuân thủ những yêu cầu mới về sự minh bạch và các quy tắc mới khi cạnh tranh với các công ty tư nhân.

Biểu đồ này giải thích kết quả ở bảng thăm dò theo sau. Nguồn: World Bank & The Washington Post.

Việt Namlaf nước phấn khởi nhất về thoả thuận trong khối TPP. Nguồn: Pew Research.

Trà Mi (DCVOnline)

© 2015 DCVOnline

Tham khảo:
– TPP, Technical Summary of the Agreement. Bộ Ngoại giao, Thương mại và Phát triển Canada.
– Highlights: What’s in the Trans-Pacific Partnership agreement? The Canadian Press, Oct 05, 2015.