Các biến động chứng khoán tại Trung Quốc khiến nhiều quốc gia lo ngại. REUTERS/Issei Kato
Những biến động trên sàn chứng khoán Thượng Hải không gây nên một trận sóng thần làm chao đảo tài chính thế giới. Nhưng lo ngại dồn dập từ bản thân mô hình kinh tế của Trung Quốc mới là nguyên nhân khiến nhiều quốc gia lo âu. Các nước xuất khẩu dầu hỏa và nguyên liệu chờ đợi đơn đặt hàng của Trung Quốc sẽ thưa thớt dần. Các nền kinh tế lấy xuất khẩu làm kim chỉ nam lấn cấn trước quyết định phá giá đồng nhân dân tệ hồi trung tuần tháng 8/2015.
Bắc Kinh không còn che giấu : mục tiêu đạt 7 % tăng trưởng cho năm 2015 sẽ khó đạt được. Ngân hàng New Zealand ANZ dự báo tăng trưởng cho hai quý 3 và 4/2015 của Trung Quốc chỉ đạt 6,4 và 6,8 %. GDP của nền kinh tế thứ nhì toàn cầu trong hai quý đầu năm chỉ ở mức khiêm tốn với tỷ lệ là 7 %. Tại cuộc họp G20 cấp bộ trưởng Tài chính, Ankara trong hai ngày 4 và 05/09/2015 phái đoàn Trung Quốc khẳng định khủng hoảng tài chính trên quê hương ông Đặng Tiều Bình sắp bước vào hồi kết. Bắc Kinh một lần nữa nhắc lại là không phá giá đồng tiền để tìm lợi thế xuất khẩu.
Những tuyên bố lạc quan và đầy thiện chí đó của Bộ trưởng Tài chính Trung Quốc Lâu Kế Vỹ cũng như của Thống đốc Ngân hàng Trung ương Chu Tiểu Xuyên không đủ để trấn an các nhà đầu tư Trung Quốc. Chỉ số chứng khoán ở Thượng Hải và Thẩm Quyến tiếp tục giảm trong phiên giao dịch ngày 07/09/2015. Luận điểm của Bắc Kinh cũng không mấy thuyết phục. Bộ trưởng Tài chính Nhật Bản Taro Aso không hề tin tưởng vào sự thành thật của đồng nhiệm Trung Quốc. Tokyo và Washington lo ngại nổ ra một cuộc "chiến tranh tiền tệ" tai hại cho các quốc gia xuất khẩu.
Theo phân tích của chuyên gia kinh tế Nguyễn Xuân Nghĩa, khi phá giá đồng nhân dân tệ gọi là dập tắt cơn bão tài chính, Bắc Kinh đã mở ra một mặt trận mới và có nguy cơ đẩy thế giới vào một cuộc khủng hoảng hối đoái.
Từ cổ phiếu đến tỷ giá
RFI : Chứng khoán thế giới - đứng đầu là Mỹ - bị dao động nặng vì bão táp khủng hoảng tài chính Trung Quốc qua các "kênh lây nhiễm" từ thị trường Thượng Hải và Thẩm Quyến hay không ?
Nguyễn Xuân Nghĩa : Tôi không nghĩ vậy vì sự thể còn phức tạp hơn mà dần dần người ta mới thấy ra. Nói về bối cảnh thì từ vụ khủng hoảng tài chính tại Mỹ và nạn tổng suy trầm năm 2008-2009, Hoa Kỳ đã cắt lãi suất tới sàn và ào ạt bơm tiền kích thích kinh tế từ cuối năm 2008. Hậu quả là tiền nhiều và rẻ trút vào thị trường chứng khoán khiến cổ phiếu Mỹ lên giá liền từ sáu năm nay. Sau một giai đoạn như vậy, thị trường Mỹ phải qua một giai đoạn gọi là "điều chỉnh", có thể giảm chừng 10%, là điều tự nhiên. Huống hồ, trong khối tiên tiến Âu-Mỹ-Nhật, tình hình kinh tế Mỹ có vẻ tương đối khả quan nhất nên Ngân hàng Trung ương Mỹ sẽ tăng lãi suất để trở về trạng thái bình thường.
Vì vậy, bất cứ một tin tức tốt đẹp gì đều khiến thị trường chứng khoán Mỹ kết luận là lãi suất sẽ tăng, sớm nhất là vào tháng 9/2015. Khi dự đoán lãi suất tăng là giá cổ phiếu sụt. Đúng vào lúc bấp bênh đó của thị trường Mỹ thì xảy ra các biến động về cổ phiếu rồi hối đoái tại Trung Quốc làm thị trường Hoa Kỳ càng hốt hoảng.
RFI : Mỹ đã dao động vì lý do nội tại của chính mình rồi mới vì hiệu ứng từ Trung Quốc. Liệu mình có thể ước lượng được bao nhiêu là hậu quả từ Trung Quốc không ?
Nguyễn Xuân Nghĩa : Vì đây là tác động của tâm lý thị trường, chúng ta khó đếm được bao nhiêu phần trăm là vì Mỹ và bao nhiêu phần trăm là do Trung Quốc gây ra. Bản thân tôi thì nhận định như thế này :
Thị trường cổ phiếu Trung Quốc còn khép kín và chỉ có 2% là có tiền của giới đầu tư quốc tế. Thị trường ngân hàng xứ này cũng vậy mà đa số các khoản nợ vĩ đại của Trung Quốc là nợ nhau ở bên trong chứ không tỏa rộng và đan kết như các ngân hàng Âu-Mỹ với nhau. Vì vậy, hậu quả trực tiếp của sự suy sụp trên thị trường tài chánh Trung Quốc thật ra không đáng kể. Hậu quả gián tiếp thì có.
Biến động tài chánh tại Trung Quốc cho thấy kinh tế đang trôi vào giai đoạn suy trầm kéo dài với nhiều biện pháp can thiệp lúng túng tuyệt vọng của Bắc Kinh. Khi kinh tế Trung Quốc suy sụp thì các nền kinh tế Nhật, Đông Á và cả nhóm quốc gia "đang phát triển" sẽ bị hại nhất vì buôn bán với Hoa lục, sau đó mới đến kinh tế Mỹ vốn dĩ ít lệ thuộc vào xuất cảng như các nền kinh tế kia. Vì khó khăn tài chánh, các doanh nghiệp nhà nước của Bắc Kinh còn có thể rút vốn đầu tư ở ngoài để cấp cứu hội sở ở nhà.
Hậu quả chung cuộc là kinh tế toàn cầu có thể bị suy trầm vào năm tới và điều ấy càng làm thị trường Mỹ lo ngại. Trong hoàn cảnh tâm lý đó, tin xấu tại Trung Quốc làm Á Châu bị động rồi lan qua Âu Châu, dội sang Mỹ rồi làm Á Châu tuột giá vào hôm sau trong một vòng xoáy đi xuống. Yếu tố chính vẫn chỉ là sự hốt hoảng.
Tôi đơn cử một ví dụ : vì tuần qua Bắc Kinh tổ chức lễ Chiến thắng Nhật Bản, các thị trường của họ đều được nống giá rồi đóng cửa bốn ngày cho tới hôm mồng 07/09/2015. Vậy mà hôm Thứ Sáu mùng 04/09/2015 thị trường Mỹ vẫn sụt giá mạnh chẳng vì có tin gì xấu từ Trung Quốc mà vì có tin tốt về tình hình lao động và kinh tế tại Hoa Kỳ. Lý do sụt giá là vì giới đầu tư cổ phiếu Hoa Kỳ lại sợ Ngân hàng Trung ương có thể tăng lãi suất vào ngày 17/09/2015. Mỹ hốt hoảng bậy rồi đổ lỗi cho Trung Quốc làm thiên hạ đánh giá sai ảnh hưởng kinh tế của một gã khổng lồ đang ngã.
RFI : Nếu tập trung vào trường hợp của Trung Quốc thì đâu là sự vận hành kinh tế thực tế bên dưới và đâu là bức màn tài chính mà Bắc Kinh phủ ở trên qua cái mà họ gọi là "kinh tế thị trường với màu sắc Trung Quốc" ?
Nguyễn Xuân Nghĩa : Sau 30 năm tăng trưởng cao thì kinh tế Trung Quốc phải qua giai đoạn tăng trưởng chậm hơn, với hình ảnh một phi cơ cất cánh rất cao ban đầu thì đi tới lúc "bằng phi" chứ không thể bay khỏi quỹ đạo trái đất. Vì tăng trưởng thiếu phẩm chất và lệ thuộc vào đầu tư và xuất cảng, Trung Quốc phải đổi chiến lược, cải cách cơ chế và tìm lực đẩy từ tiêu thụ nội địa.
Lãnh đạo xứ này thấy ra yêu cầu cải cách và chuyển hướng ấy từ lâu nhưng vì nạn tổng suy trầm 2008-2009 thì làm ngược. Họ ào ạt bơm tín dụng để kích thích kinh tế với hậu quả là kinh tế mắc nợ nhiều và mạnh hơn, nay tổng số nợ đã lên tới 280% của Tổng sản lượng. Từ sau Đại hội 18 vào cuối năm 2012 họ mới đề ra việc cải cách. Nếu họ thành công thì kinh tế thế giới sẽ đổi khác và mọi xứ cùng có lợi vì Trung Quốc sẽ tiêu thụ và nhập cảng nhiều hơn xuất cảng và mở ra cơ hội cho xứ khác.
Theo hướng đó, Bắc Kinh giải tỏa dần chế độ được giới kinh tế gọi là "bóc lột tài chính" là trả lãi suất ký thác quá thấp cho một lượng tiết kiệm rất lớn của người dân. Họ khuyến khích dân dồn tiền vào thị trường địa ốc để kiếm lời nhưng thật ra lại giúp các địa phương đầu cơ về đất đai và thổi lên bong bóng tới khi bóng bể nhà ế thì khuyên dân dồn tiền vào thị trường chứng khoán với các biện pháp khích lệ đầy rủi ro như cho dân vay tiền đi đánh bạc, để đầu kia là các doanh nghiệp, đa số của nhà nước, có thêm tiền trả nợ. Thế rồi trái bóng chứng khoán ấy cũng vừa bể.
RFI : Về danh nghĩa, việc điều phối tài nguyên đó có vẻ góp phần chuyển hướng từ đầu tư qua tiêu thụ vì nhằm gia tăng lợi tức của người dân. Về thực tế thì dường như Bắc Kinh lại lập ra một mô hình quái lạ của thị trường tài chính.
Nguyễn Xuân Nghĩa : Khi thị trường địa ốc sa sút, lãnh đạo Trung Quốc muốn mở vòi tiền của các công ty môi giới và của các ngân hàng cho giới đầu tư đưa qua thị trường chứng khoán. Trên thị trường này, các doanh nghiệp cần huy động vốn và phát hành cổ phiếu cho giới đầu tư mua về để kiếm lời. Khi nhà đầu tư dễ vay tiền đưa vào thị trường thì các doanh nghiệp dễ có thêm vốn để thanh toán các khoản nợ quá lớn của họ. Chúng ta không quên rằng doanh nghiệp Trung Quốc đang có mức nợ rất cao, có thể lên tới 17 ngàn tỷ đô la, nên có nhu cầu trả nợ rất lớn.
Khi giải tỏa điều kiện tài trợ cho giới đầu tư như vậy, Bắc Kinh thổi lên một trái bóng cổ phiếu nhờ phản ứng ham lời của người dân, là nhà đầu tư, và trái bóng đó mới giải thích việc cổ phiếu tăng vọt 150% trong 12 tháng. Nếu mọi sự tốt đẹp, nhà đầu tư mà có lời thì có thêm tiền nâng mức tiêu thụ và kích thích kinh tế, đấy là điều mà giới kinh tế gọi là "hiệu ứng thịnh vượng" - wealth effect. Nó phù hợp với chủ trương chuyển hướng kinh tế qua tiêu thụ và tạo ra một thành phần trung lưu khá giả sẽ ủng hộ chế độ. Còn các doanh nghiệp mắc nợ thì có thêm tiền trả nợ lại cho ngân hàng và các ngân hàng đỡ mất nợ và mọi việc đều tốt đẹp !
Đấy là màu sắc Trung Quốc của hiện tượng nhà nước vẫn thao túng thị trường, nào ngờ là lại bị thị trường quật ngược. Cũng phải nói thêm rằng vì màu đỏ là màu cách mạng thiêng liêng cho nên riêng tại thị trường Trung Quốc, khi cổ phiếu sụt giá thì họ lại niêm yết trên bảng bằng màu xanh.
RFI : Nhưng khi trái bóng ấy lại vỡ nên Bắc Kinh phải can thiệp khá thô bạo để giữ giá cổ phiếu khiến thế giới nhìn ra sự lúng túng. Trung Quốc cố gắng giải thích là họ đang làm chủ tình hình và không phá giá đồng tiền để cạnh tranh xuất khẩu. Anh nghĩ sao về lời giải thích này ?
Nguyễn Xuân Nghĩa : Dù Bắc Kinh muốn hướng kinh tế qua tiêu thụ, họ vẫn sợ một đà tăng trưởng thấp sẽ dẫn tới động loạn. Vì nhiều chỉ dấu cho thấy kinh tế sa sút nên họ lại phải bơm tiền kích thích qua việc cắt lãi suất lần thứ năm kể từ tháng 11/2014 và hạ mức dự trữ pháp định của ngân hàng. Việc phá giá đồng bạc cũng nằm trong hướng ấy nên mới khiến các nước lo sợ một trận chiến ngoại tệ nữa và đấy là lý do mà tuần qua giới chức Bắc Kinh phải trấn an các nước trong nhóm G-20.
Nhưng như với thị trường cổ phiếu, trong vụ hạ giá đồng Nguyên, Bắc Kinh nhắm vào hai mục tiêu mâu thuẫn. Họ vẫn kiểm soát và can thiệp vào thị trường ngoại hối để tìm lợi thế xuất cảng mà cũng mong là đồng Nguyên sẽ được Quỹ Tiền tệ Quốc tế công nhận vào năm tới là ngoại tệ phổ biến ngang hàng Mỹ kim, đồng Euro, đồng Bảng Anh và đồng Yen Nhật. Vì vậy sau hai ngày hạ giá cỡ 4% họ lại tìm cách nhích giá để chối là không phá giá. Chính là sự can thiệp trắng trợn và những phát biểu nhằm phủ nhận động thái đó mới khiến các nước càng hoài nghi. Đó cũng là lời cảnh báo khá mạnh của Tổng trường Ngân khố Mỹ là ông Jack Lew.
RFI : Có phải Bắc Kinh muốn quá nhiều thứ mà lực bất tòng tâm nên mới phơi bày ra tình trạng lúng túng này không ?
Nguyễn Xuân Nghĩa : Tôi nghĩ đó là cách giải thích đúng đắn nhất và đấy mới là đáng ngại cho kinh tế thế giới. Bắc Kinh muốn chuyển hướng mà không xong, muốn thổi giá cổ phiếu để doanh nghiệp có tiền trả nợ mà lại làm thị trường mất năm ngàn tỷ đô la trong vài tuần và nay phải đặt cầu chì để thị trường khỏi nổ tan tành. Bắc Kinh muốn đồng Nguyên đứng ngang tầm thế giới mà vẫn cần phá giá để dễ xuất cảng rồi bị kẹt vì đồng bạc sụt giá thì gặp nạn tẩu tán tài sản ra ngoài, mà tung tiền nâng giá đồng bạc thì khó xuất cảng và dự trữ ngoại tệ đang bị bào mỏng tới mức nguy ngập.
Kinh tế Trung Quốc sẽ bị suy trầm, điều này thế giới có ít nhiều chờ đợi. Thật ra, thị trường cổ phiếu của họ không gây ra nạn suy trầm ấy vì có ảnh hưởng giới hạn thôi, nhưng cách ứng phó của lãnh đạo xứ này mới gây lo ngại là nạn suy trầm có thể nặng hơn, trở thành suy thoái, hay hạ cánh nặng nề. Sau đó là khủng hoảng tài chánh vì núi nợ quá lớn sẽ sụp lên các doanh nghiệp và ngân hàng khi kinh tế sa sút. Đấy mới là kịch bản cần theo dõi trong những năm tháng tới.
Thanh Hà thực hiện
Theo RFI, 08/09/2015
Comments
Post a Comment